Wonen en werken aan het water (gesch)

Het zal duidelijk zijn dat de rivier de Mark van grote invloed is geweest op de ontwikkeling en inrichting van de stad. De Mark vormde vanaf het begin een van de economische levensaders van de nederzetting. Al aan het eind van de 13e eeuw was sprake van een haven nabij het kasteel van Breda en verscheen ter hoogte van de Vismarktstraat, na aanplemping van de oevers, een bloeiende handelswijk.

In de loop van de tijd schoof de bewoning steeds verder het oorspronkelijke Markdal in waardoor de Mark ingepast diende te worden in de stad. Uiteindelijk werd de Mark beschouwd als 'de Haven'. Het bodemarchief in Breda bevat op talloze locaties informatie over het exacte verloop en datering van de indamming van de Mark.
Al vanaf de 14e eeuw werden waterloopjes in de binnenstad gekanaliseerd. Het was niet voor niets dat veel brouwerijen met hun achterzijde naar zo'n kanaaltje liggen. Zo was men verzekerd van goede transportmogelijkheden.

Hoewel Breda zijn haven terugkrijgt, vormt deze nu geen economische factor meer. Tot de jaren veertig van de 20e eeuw was er een andere situatie waarbij bedrijven in de stad afhankelijk waren van transport over het water.
De eerste havenactiviteiten lijken plaats te vinden op de plaats waar nu het Huis van Brecht ligt, dus dicht bij het kasteel. We praten dan over de tweede helft van de 13e eeuw en het begin van de 14e waarbij er een straat naar het water wordt aangelegd (een zogenaamde havenstoep).

Huis van Brecht.

Na de bouw van de stadsmuur wordt er ter plaatse van de Vismarkt een stadskraan gebouwd. Van Hooydonk oppert dat, gezien de beperkte capaciteiten van zo'n kraan, die over de stadsmuur heen moest tillen, er aan het eind van de huidige Waterstraat eveneens havencapaciteit is geweest, misschien op het eiland de Regenbeemd. Waarom zou er anders aan het eind van de Waterstraat (toen Steenbrugstraat) een Waterpoort en een (kostbare) stenen brug aanwezig zijn?
Pas na de sloop van de stadsmuur kon er een feitelijke kade worden aangelegd aan de Haven (1561-1564). Begin 17e eeuw gebeurde dat ook aan de overzijde. Hierdoor ontstond de huidige Prinsenkade (1613). Dat was het begin van de ontwikkeling van statige gebouwen en brouwerijen aan het water. Overigens waren de brouwerijen ook te vinden op die plaatsen waar het water achterlangs stroomde zoals aan de Haagdijk en de Brugstraten met achterlangs respectievelijk de Gampel, de Donkvaart en de Mosselkreek.

Ook op andere plaatsen hebben havenactiviteiten plaatsgevonden. In 1612-1613 bestond er reeds een haven aan de huidige Karnemelkstraat. De Oude Vest werd in deze tijd waarschijnlijk ook als haven gebruikt. In 1704 werden aan de Karnemelkstraat huizen gebouwd.De Karnemelkstraat kan toen dus geen havenkade meer geweest zijn. In 1645 werd een kademuur aanbesteed tussen de Tolbrug en de brug bij de Markendaalse Kerk en in 1646 volgde de aanbesteding van de kademuur tussen de Tolbrug en de Pekbrug (over de Gampel). In 1681 werd een kademuur gebouwd langs de Nieuwe Weg van de Tolbrugstraat tot aan de Mosselkreek. Pas in 1815 werd de kademuur van de Mosselkreek tot aan de Waterstraat gebouwd.